Przewodnik, Jerozolima

„Via Dolorosa” czyli Droga Krzyżowa w Jerozolimie to ciąg wąskich uliczek i umieszczone przy nich dziewięć stacji Męki Pańskiej.
Tradycja wędrowania śladami Chrystusa sięga 326 roku. Wówczas to bowiem matka cesarza Konstantyna, św. Helena, przybyła do Jerozolimy odszukać resztki krzyża i Grób Pański. Wtedy też powstały stacje Drogi.
Jego forma  w ciągu wieków ulegała ewolucji. Początkowo chrześcijanie wędrowali po tych miejscach, które były im znane jako związane z Chrystusową męką. Rozpoczynali pielgrzymowanie od Ogrodu Oliwnego, następnie udawali się do pałacu Kajfasza
Tak było od V do VIII wieku. Po inwazji muzułmanów trzeba było zmienić tę trasę, ponieważ  wyznawcy Allaha nie zgadzali się, aby chrześcijanie odprawiali swoje nabożeństwa na zajętym przez nich terenie. Przesunięto więc trasę wędrowania i poprowadzono ją poprzez chrześcijański Syjon. Kolejnej zmiany dokonano po roku 1172, gdy odkryto ruiny twierdzy Antonia. Zidentyfikowano je jako miejsce stacjonowania Piłata na czas Święta Paschy. W XIV wieku franciszkanie opracowali trasę pielgrzymkową, która częściowo pokrywała się z dzisiejszą, ale jej początek znajdował się przy Grobie Świętym. Po prawie dwóch stuleciach kolejną zmianę wymusili pielgrzymi z Europy, którzy pragnęli wędrować zgodnie z opisem wydarzeń w Ewangelii, kończąc w miejscu ukrzyżowania.
Obecna Via Dolorosa ma 660 m długości (licząc od miejsca skazania do miejsca egzekucji). Uważa się, że jest podobna do tej, którą szedł Jezus, choć nie jest dokładnie tą samą. W ciągu wieków powstawały nowe budynki, zmieniał się układ ulic. Poziom miasta przez dwa tysiące lat podniósł się o średnio 12 metrów.

Kościół Sióstr Syjońskich „Ecce homo” (Oto człowiek). Klasztor ten ufundował w XIX wieku ojciec Alfonso Ratisbonne, nawrócony Żyd. Celem zamieszkujących go sióstr jest praca na rzecz pojednania chrześcijan i Żydów. Klasztor zawiera wiele skarbów związanych z męką Jezusa. Zaczynam od podziemi. Znajduje się w niej sadzawka Strution z czasów Heroda Wielkiego, która służyła jako zbiornik wodny; obecnie wypełniona jest wodą deszczową, która spływa z dachu klasztoru. W podziemiach klasztoru znajduje się miejsca, którym jest fragment herodiańskiej posadzki uważanego przez tradycję za Lithostratos, miejsce skazania Jezusa przez Piłata na śmierć. W starożytnych miastach litostratos była rodzajem bruku. Współczesna archeologia nie potwierdza jego autentyczności. Niemniej zawiera on wiele elementów z czasów rzymskich. Dobrze zachowały się kanały odprowadzające deszczówkę do podziemnych cystern, rowki zapobiegające ślizganiu się na mokrej powierzchni ludzi i zwierząt, graffiti ryte ostrym rylcem. Na posadzce znajdują się również rysunki wskazujące na typowe gry żołnierzy rzymskich, na przykład elementy do szachownicy i koła do „gry w króla” („basilikos”). W podziemnej kaplicy Litostratos, na lewo od wejścia znajduje się marmurowa tablica z napisem: „Chrystusowi Królowi w hołdzie Armia Polska na Wschodzie 1944”.

Kościół Biczowania zbudowany ku wspomnieniu męki Chrystusa. Dokumenty z piątego wieku dowodzą już o istnieniu kościoła. Zniszczony podczas najazdu Persów. Odbudowany w XII wieku przez krzyżowców, następnie desakralizowany, używany jako stajnia dla koni, później jako warsztat tkacki, dopóki nie uległ całkowitej ruinie. Ibrahim Pasza w 1838 podarował resztki budowli Kościołowi katolickiemu, reprezentowanemu przez Kustodię Ziemi Świętej. Odbudowę kościoła sfinansował książę Maksymilian Bawarski. W 1929 został przebudowany zgodnie z planami Antonio Barluzziego w stylu XII wieku. Znajdujące się trzy wspaniałe witraże, zaprojektowane przez D. Cambellotti umieszczono w łukach prezbiterium, przedstawiają scenę biczowania, Piłata umywającego ręce i tryumfującego Barabasza. Uwagę przyciąga sklepienie w prezbiterium, pokryte całkowicie mozaiką przedstawiającą koronę cierniową na tle wyłożonym złotymi kamyczkami mozaikowymi. Wśród splotów cierniowych prześwitują niewielkie okienka w kształcie kwiatów z kolorowymi szkiełkami. Efekt jest fantastyczny, jakoby korona cierniowa zakwitła niezwykłymi kwiatami: cierpienie przynosi owoc - kwiat zbawienia.

Apokryf zwany „Protoewangelią Jakuba” umieszcza miejsce narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Jerozolimie przy Sadzawce Owczej. W drugim wieku przed Chr. na wschód od sadzawki powstało swego rodzaju centrum uzdrowiskowe. Cysterny, baseny i groty dostosowano do celów religijnych i medycznych. Zbierali się tam chorzy, którym nie było wolno wchodzić do świątyni. W pobliżu Bramy Owczej, jak podaje św. Jan ewangelista, Jezus spotkał i uzdrowił paralityka. Podczas panowania Rzymian, gdy Jerozolima stała się Aelią Capitoliną, przy sadzawce powstała pogańska świątynia dedykowana Eskulapowi – bóstwu sztuki medycznej. Wykopaliska przeprowadzone przez dominikanów w 1873 roku, z jerozolimskiej Ecole Biblique, odkryły groblę, sadzawki oraz pozostałości pogańskiego uzdrowiska i bizantyjskiej bazyliki. Odnaleziono również fragmenty mozaik podłogowych, fresków a także monety i wotywne figurki.
W pierwszej połowie V wieku nad sadzawką zbudowano dużą bazylikę (45 m na 18 m). Nawa główna była zawieszona nad zbiornikami, po części opierając się na istniejącej wcześniej ogromnej grobli oraz siedmiu wspierających specjalnych łukach. Do dzisiaj widoczne są fragmenty absydy, bazy czterech filarów oraz pozostałości mozaikowej posadzki martyrionu. W kościele pod wezwaniem „Najświętszej Maryi Panny przy sadzawce Owczej” wspominano cud uzdrowienia paralityka oraz narodziny Najświętszej Maryi Panny. Krzyżowcy zastali już tylko ruiny bizantyńskiej bazyliki. Zastąpioną ją kaplicą dedykowaną cudowi Chrystusa. Około 1130 roku obok sadzawki powstał romański kościół dedykowany św. Annie, babci Pana Jezusa. Został on zbudowany nad grotą, w której wg tradycji miała przyjść na świat Maryja. Gdy sułtan Saladyn zajął Jerozolimę, kościół zamieniono na szkołę koraniczną. Czasy dominacji tureckiej przyniosły ze sobą stopniową degradację. Franciszkanie oraz pielgrzymi w tajemnicy odwiedzali jednak kryptę Narodzenia Matki Bożej, spuszczając się do niej przez wąskie okno.
Po wojnie krymskiej (1854-1856) Turcy otomańscy podarowali teren z kościołem sojuszniczej Francji. W 1878 roku opiekę nad świątynią i klasztorem powierzono zgromadzeniu Misjonarzy Afryki założonemu przez kard. Karola Lavigerie (1825-1892 r.). Bazylika św. Anny w Jerozolimie jest najlepiej zachowaną świątynią z czasów krzyżowców. Pod prezbiterium trzynawowej bazyliki o surowych, pozbawionych dekoracji ścianach znajduje się krypta, zawierająca pozostałości groty. W dolnej kaplicy, mającej upamiętniać jerozolimski dom świętych Joachima i Anny czci się tajemnicę narodzin Maryi, Matki Chrystusa.

Miejsce ukrzyżowania Jezusa i Jego grobu znajdowało się w opuszczonym kamieniołomie poza Jerozolimą. Golgota wraz z przyległym obszarem została włączona w obręb miasta dopiero w 44 roku, kiedy Herod Agryppa I zarządził budowę trzeciego odcinka muru obronnego. Mur ten, nieukończony przez króla, w pośpiechu kończyli powstańcy żydowscy w 66 roku. Po odbudowie Jerozolimy w II wieku (jako rzymskie miasto Aelia Capitolina) w tym miejscu zbudowano pogańską świątynię poświęconą bogini Wenus.
Pierwsza bazylika w tym miejscu została wybudowana w IV wieku z polecenia cesarza Konstantyna. Była ona trzykrotnie większa od współczesnej budowli – rozciągała się od obecnej rotundy, w której mieści się nad Grobem Jezusa.Budowla konstantyńska została zniszczona przez Persów pod wodzą Chosrowa II Parwiza, który w 614 zdobył Jerozolimę. Za panowania cesarza Herakliusza sanktuarium – w mniejszych rozmiarach – odbudował patriarcha Modest. Bazylika została jednak doszczętnie zniszczona w 1009 na polecenie kalifa Al-Hakima. Po 1099 r. Jerozolima została stolicą Królestwa Jerozolimskiego. Świątynia okazała się zbyt mała na potrzeby liturgiczne krzyżowców, więc przystąpili do przebudowy bazyliki, która trwała do 1149. W toku prac wyburzyli wschodnią absydę, wybudowali w tym miejscu kościół romański i włączyli kaplicę Golgoty do głównej budowli. Konsekracja nowej bazyliki odbyła się 50 lat po zdobyciu Jerozolimy – 15 lipca 1149. Na dziedzińcu powstał romański kościół, który łączył się z rotundą łukowym przejściem – pozostałością absydy z XI wieku.
W 1244 Jerozolima definitywnie przeszła w ręce muzułmanów – Chorezmijczyków będących na usługach egipskich Ajjubidów. Bazylika znów została znacznie uszkodzona, a wielu jerozolimskich chrześcijan wymordowanych. W 1246 r. sułtan As-Salih Ajjub przesłał na ręce papieża Innocentego IV przeprosiny. W ramach zadośćuczynienia mamelucy zapewnili dość znaczny dostęp do miejsc świętych dla chrześcijan. Aby nie wyróżniać żadnego z wyznań, klucze zostały powierzone muzułmanom i w formie znacznie łagodniejszej trwa tak do dzisiaj. Okres panowania mameluków stał się też początkiem powstawania zasad użytkowania poszczególnych kaplic i ołtarzy, ale także powstawania formalnych, lub nieformalnych placówek chrześcijan z Armenii, Grecji, Gruzji, Egiptu, Mezopotamii i Syrii.
W XVI wieku władzę nad całą Jerozolimą i Palestyną przejęli Turcy osmańscy. W tym czasie wyłączność na odprawianie nabożeństw przy Golgocie i edykule Grobu uzyskali prawosławni. Było to możliwe dzięki ich wpływom w Konstantynopolu. Niedługo po zdobyciu stolicy cesarstwa w 1453 sułtan Mehmed II Zdobywca ogłosił, że grecki patriarcha Jerozolimy będzie sprawował władzę zarówno religijną, jak i cywilną nad chrześcijanami zamieszkującymi tereny Imperium Osmańskiego. W miarę upływu czasu zdobywali coraz większą przewagę także nad pozostałymi wyznaniami chrześcijańskimi w Ziemi Świętej. Zyskiwali lepszy dostęp do sanktuariów, a ich duchowni sukcesywnie zajmowali stanowiska i funkcje w lokalnej hierarchii. Z czasem prawosławny patriarcha Jerozolimy był wyłaniany wyłącznie ze wspólnoty greckiej. W 1545 trzęsienie ziemi znów zniszczyło część bazyliki. Cesarz Karol V wraz z synem Filipem II Habsburgiem nakłonili więc papieża Juliusza III, by nakazał franciszkanom rozpoczęcie pilnego remontu. Cesarz przekazał potrzebne środki, a sułtan osmański Sulejman Wspaniały wydał firman akceptujący przebudowę. W 1757 sułtan Osman III wydał firman przyznający opiekę nad bazyliką Grobu Świętego, Grobem Marii Panny i bazyliką Bożego Narodzenia zdominowanemu przez Greków patriarchatowi Jerozolimy. Po pożarze bazyliki Grobu Świętego w 1808 naprawami i przebudową kierowali już prawosławni, co przypieczętowało ich dominację. W XIX wieku sprawa zwierzchności nad sanktuariami w Ziemi Świętej zaczęła przeradzać się w spór polityczny, w którym oponentami była opowiadająca się za prawami Kościoła łacińskiego Francja i optująca na rzecz prawosławnych Rosja. Od 1829 stały udział w dostępie do bazyliki Grobu Świętego uzyskał Apostolski Kościół Ormiański.
W lipcu 1927 Jerozolimę nawiedziło silne trzęsienie ziemi. Bazylika, zaniedbana i nie remontowana przez lata została poważnie uszkodzona[. Między innymi naruszona poważnie została konstrukcja grobowca i powstała groźba jego zawalenia. Tak poważne uszkodzenia zostały dostrzeżone jednak dopiero w 1933 przez brytyjskiego architekta Williama Harveya, który zalecił podparcie ścian rusztowaniem. Na przełomie lat 30. i 40. XX wieku łaciński patriarcha Jerozolimy, a zarazem kustosz Ziemi Świętej abp Alberto Gori prowadził konsultacje z przedstawicielami Francuskiej Szkoły Biblijnej i Archeologicznej w Jerozolimie oraz delegatem Watykanu, arcybiskupem Gustavo Testa w sprawie możliwej naprawy i przebudowy sanktuarium Grobu Świętego. Prace planistyczne zostały przerwane przez II wojnę światową. W drugiej połowie XX wieku trzy największe wspólnoty chrześcijańskie funkcjonujące w bazylice: grecka, ormiańska i łacińska, rozpoczęły realizację wspólnego projektu renowacji sanktuarium z równoczesnym przeprowadzeniem badań archeologicznych przy użyciu nowszych technik: w latach 1960–1969 kierował nimi profesor archeologii z Franciszkańskiego Studium Biblijnego w Jerozolimie Virgilio Corbo. W marcu 2016 przedstawiciele kościołów opiekujących się Bazyliką porozumieli się co do renowacji edykuły Grobu. Prace z udziałem około 50 ekspertów rozpoczęły się w maju, zaś 31 października tegoż roku odsłonięto płytę Grobu w którym miało spoczywać ciało Jezusa. Prace zakończyły się w marcu 2017 roku.
 

Betfage to mała wioska na Górze Oliwnej, dokąd Jezus wysłał dwóch uczniów, by przyprowadzili osiołka, którym miał się posłużyć do triumfalnego wjazdu do Jerozolimy. W odległej genezie „Sanktuarium Betfage” pojawia się wzmianka m.in. o bezimiennym pielgrzymie ruskim i zakonniku frankońskim, Bernardzie, którzy widzieli skałę marmurową, miejsce, w którym Jezus dosiadł źrebię oślicy. Z czasem z tej skały została wyodrębniona bryła sześcienna. Znalazła się ona w kościele wybudowanym w IV wieku. Freski na kamieniu przedstawiają sceny z Niedzieli Palmowej: odwiązywanie osiołka, wiwatujących mieszkańców Jerozolimy z gałązkami palmowymi w rękach i uszkodzony napis, uznawany za nazwę „Betfage”.
Pierwsze wzmianki o procesji z Betfage do Jerozolimy pochodzą z czasów krzyżowców. Wcześniejsze zapiski (z IV i VIII wieku) mówią, że procesja zaczynała się w Betanii, ale później kalif Hakim zakazał jej urządzania. Z czasem miejsce to zostało prawie całkowicie zapomniane. W 1876 roku pewien wieśniak znalazł dawniej już znaną skałę sześcienną z resztkami fresków z epoki krucjat. W 1880 roku Kustodia Ziemi Świętej nabyła ruiny antycznego kościoła. Trzy lata później wybudowała klasztor i stworzyła sanktuarium. W roku 1889 zrekonstruowała w kościele dawną kaplicę. Aktualny kształt sanktuarium w Betfage pochodzi z roku 1954, według planu i pracy włoskiego architekta Antoniego Barluzziego.

Początkowo powstała tutaj mała kaplica w kształcie rotundy, bez dachu, otoczona kilkoma łukami. Kaplicę nazywano wtedy „Imbomon”, co z greckiego znaczy „położona na szczycie”. W roku 390 n.e.  Poimenia, bogata rzymska arystokratka , sfinansowała rozbudowę całego kompleksu, łącznie z budową położonego niżej Kościoła Pater Noster. Przez następne wieki Kaplica Wniebowstąpienia ulegała zniszczeniu, zwłaszcza wojska perskie dokonały tutaj spustoszenia w roku 614.
Kaplicę zrekonstruowano pod koniec VII wieku n.e, kolejnej rekonstrukcji dokonali krzyżowcy w 1150 roku – przykryto wówczas ośmiokątną kaplicę dachem. W roku 1198, po upadku panowania krzyżowców w Ziemi Świętej, kaplica została przejęta przez muzułmanów i sułtan Saladin ustanowił tutaj miejsce kultu islamskiego. Kaplice przekształcono w meczet, wewnątrz dobudowano mihrab, czyli charakterystyczne zagłębienie w ścianie wskazujące kierunek położenia Mekki. Pomimo przekształcenia kaplicy w meczet, chrześcijanie nadal pielgrzymowali tutaj jako do miejsca kultu, stąd Saladyn w geście dobrej woli zbudował drugi meczet dla muzułmanów w niewielkiej odległości od kaplicy i pozwolił chrześcijanom modlić się nadal w tym miejscu.
Dzisiaj główna struktura tej ośmiokątnej kaplicy pochodzi z czasów krzyżowców. Wewnątrz znajduje się Kamień Wniebowstąpienia, z odciśniętym śladem prawej stopy Chrystusa. Odcisk lewej stopy odkuto ze skały i przeniesiono do meczetu Al-aksa.