Przewodnik, Izrael południowy

Betlejem (hebrajskie „Beit Lechem” znaczy „Dom chleba” a arabską wersję „Bet Lacham”  tłumaczy się jako „Dom mięsa”) jest położone na południe od Jerozolimy, w Judei (w Dystrykcie Judei i Samarii, w Izraelu). Liczy około 50 000 mieszkańców. Betlejem znajduje się pod palestyńską administracją, na terytorium Autonomii Palestyńskiej.
Starożytne miasto Betlejem znajdowało się pośrodku ziemi Judy i było początkowo nazywane Efrata. Innymi jego nazwami były: Betlejem Efrata, Betlejem Judejskie i Miasto Dawida. W historii biblijnej wspomina się o Betlejem, jako o miejscu pochowania Racheli, żony patriarchy Jakuba. Uprawna dolina położona na wschód od miasta była sceną wydarzeń związanych z Rutą Moabitką. To tutaj narodził się król Dawid. Ale przede wszystkim Betlejem zasłynęło jako miejsce narodzin Jezusa Chrystusa.
Podczas walk żydowskiego powstania Bar Kochby (132-135 n.e.) Betlejem zostało zniszczone. Jego odbudowa była związana z kultem chrześcijańskim. W 326 roku Betlejem odwiedziała Helena, matka pierwszego chrześcijańskiego cesarza Konstantyna. Wybudowano wówczas pierwszy kościół chrześcijański w tym miejscu. Podczas samarytańskiego powstania z 529 roku Betlejem zostało ponownie zniszczone. Miasto szybko odbudowano za kolejnego cesarza Justyniana. W 614 roku Persowie najechali Palestynę i zdobyli Betlejem. Nie zniszczyli oni kościoła narodzenia Pańskiego, gdyż w mozaikach podłogowych dostrzegli symbole magii perskiej. W 637 roku Betlejem zdobyli Arabowie. W 1099 roku Betlejem zdobyli Krzyżowcy, którzy natychmiast ufortyfikowali miasto i wybudowali klasztor obok kościoła narodzenia Pańskiego. W 1100 roku w Betlejem nastąpiła koronacja Baldwina na pierwszego króla Królestwa Jerozolimskiego. W 1187 roku miasto zdobył Saladyn. Na mocy zawartego porozumienia Betlejem powróciło do Krzyżowców na okres lat 1229-1244. W 1250 roku spadła w świecie Islamu tolerancja dla chrześcijaństwa, i z tego powodu duchowieństwo zostało zmuszone do opuszczenia Betlejem. W 1263 roku zburzono mury obronne miasta. Duchowieństwo chrześcijańskie powróciło do Betlejem dopiero w następnym wieku. Od 1517 roku kontrolę nad Betlejem sprawowali Turkowie Osmańscy. Dopiero po I wojnie światowej cała Palestyna przypadła w udziale Brytyjczykom.
W 1947 roku ONZ zdecydowało, że Betlejem zostanie włączone do specjalnej międzynarodowej enklawy Jerozolimy, pozostającej pod międzynarodowym zarządem Narodów Zjednoczonych. Jednak w wyniku wojny żydowsko-arabskiej 1948 roku, Betlejem znalazło się pod okupacją jordańską. Wówczas w mieście osiedliło się wielu arabskich uchodźców uciekajacych z Izraela. Ta fala uchodźców całkowicie zmieniła demografię Betlejem. W 1967 roku wojska izraelskie zdobyły Betlejem. 21 grudnia 1995 roku Betlejem zostało przekazane palestyńskiej administracji. Podczas palestyńskiego powstania (Intifady) Betlejem stało się widownią gwałtownych starć izraelsko-arabskich. W maju 2002 roku grupa około 200 palestyńskich terrorystów schroniła się przed aresztowaniem przez izraelskich żołnierzy, we wnętrzu kościoła narodzenia Pańskiego. Kościół został wybrany na schronienie ze względu na duże zapasy żywności i wody, ale przede wszystkim jako miejsce zainteresowania międzynarodowej społeczności. Impas trwał przez pięć tygodni, po czym grupa najbardziej poszukiwanych palestyńskich terrorystów została deportowana z terytorium Izraela do różnych europejskich państw.
 

Niedaleko od Bazyliki Narodzenia znajduje się Grota Mleczna. Stoi ona na wzgórzu z białego kamienia. Tradycja przekazuje, że Matka Boska podczas ucieczki do Egiptu, w tym miejscu karmiła Jezusa. W czasie karmienia krople mleka spadły na skałę, a kamień wykutej w tym miejscu groty zabarwił się na biało.
Świątynię zbudowano w 404 roku n.e. i przypisuje się to wydarzenie św. Pauli. W czasie krucjat, w tym miejscu stał kościół św. Mikołaja. W drugiej połowie XIV wieku papież Grzegorz XI powierzył jego odbudowę franciszkanom. Na koniec XV wieku udało im się odrestaurować tylko Grotę i postawić w środku ołtarz. W ołtarzu znajduje się obraz Matki Bożej Karmicielki. Podczas trzęsienia ziemi w XVI wieku część groty się zawaliła. Dopiero w 1872 roku zakonnicy całkowicie wywiązali się z zadania. Po uregulowaniu spraw własnościowych wybudowali w pobliżu groty klasztor i oratorium. Zachowały się one do naszych czasów. Wyposażenie kościoła pochodzi z lat trzydziestych XX wieku.
Kult Matki Boskiej Karmiącej jest ważny w kościele katolickim i na chrześcijańskim Wschodzie. Grota Mleczna w Betlejem poświęcona jest tajemnicy macierzyństwa Marii. Kobiety wszelkich wyznań (przede wszystkim chrześcijanki i muzułmanki) przychodzą tu modlić się w różnych intencjach. Przy sanktuarium znajduje się sala z ekspozycją fotografii dzieci z całego świata, które zostały uzdrowione. Popularne relikwie „mleka Matki Boskiej” to sproszkowane fragmenty białej skały (tuf). Były sprowadzane do kościołów Europy już w VI wieku. Fiolki z tą „relikwią” wywołują sporo nieporozumień. Praktykę tę opisano dokładnie już w XIII wieku. Przez ciągłe pobieranie tufu nie można ustalić pierwotnej formy Groty Mlecznej.
Badania archeologiczne przeprowadzone przez naukowców z franciszkańskiego Studium Biblijnego w Jerozolimie potwierdziły wcześniejsze przypuszczenia o istnieniu Groty Mlecznej. Zachowały się fragmenty mozaiki posadzkowej datowanej na V wiek z motywami krzyża. Znaleziono też dokumenty wskazujące na pochówek Świętych Młodzianków.
W 2006 roku wybudowano nad grotą nowy kościół i kaplicę adoracji. Od kwietnia 2009 roku znajduje się tu kopia figury Matki Bożej z podhalańskiego Ludźmierza. W kaplicy adoracyjnej jest ołtarz „Tryptyk Jerozolimski” wykonany przez polskiego złotnika Mariusza Drapikowskiego.
 

Od samego początku uczniowie pierwsi chrześcijanie byli bardzo świadomi znaczenia Betlejem. W połowie drugiego wieku naszej ery św. Justyn, który był rodowitym Palestyńczykiem, opisywał wspomnienia przekazywane przez rodziców, mieszkańców Betlejem, dzieciom o stajence, w której narodził się Jezus. W czasach cesarza Hadriana władze Imperium budowały świątynie pogańskie w różnych miejscach czczonych przez chrześcijan, takich jak Grób Święty i Kalwaria, w nadziei zatarcia wszelkich śladów ziemskiego życia Chrystusa. Coś podobnego mogło mieć miejsce w Betlejem: miejsce narodzin Jezusa stało się świętym gajem poświęconym bogowi Adonisowi. Pierwszą bazylikę chrześcijańską w Betlejem wzniosła matka cesarza Konstantyna Wielkiego święta Helena. Nad pracami czuwał biskup Makary z Jerozolimy. Budowę zaczęto w 327 r., a zakończono w 333 r.
W roku 386 św. Hieronim osiadł w pobliżu bazyliki wraz ze patrycjuszką rzymską Paulą oraz innymi naśladowcami. Prowadząc życie mnisze, poświęcił się studiowaniu Pisma Świętego i jego tłumaczeniem z języków oryginalnych. jego łacińskie tłumaczenie, zwane Wulgatą, stało się później oficjalnym tekstem Kościoła Zachodniego. Bazylikę z IV wieku zastąpiono w VI wieku nową o większych rozmiarach, która przetrwała do naszych czasów. W czasach wypraw krzyżowych (XII w.) ściany bazyliki zostały udekorowane cennymi mozaikami z podkładem inkrustowanym złotem i masą perłową. Dziś z mozaik tych pozostały duże fragmenty przestawiające sceny z Nowego testamentu (w transepcie, napisy w języku łacińskim) oraz symboliczne wyobrażenie soborów ekumenicznych (w nawie, napisy w języku greckim). Ponad kolumnami nawy szereg medalionów przedstawia przodków Jezusa (napisy w języku łacińskim). imię artysty, “Basilius Pictor” (napis w języku łacińskim i syryjskim), znajduje się u stóp jednego z adorujących aniołów na północnej ścianie bazyliki. Wykopaliska archeologiczne przeprowadzone w latach 1934-35 przez ówczesny rząd mandatu brytyjskiego, odkryły znaczne pozostałości mozaikowej posadzki, pochodzącej z pierwszej bazyliki konstantyńskiej. Niektóre z nich widoczne są zarówno w nawie jak i w transepcie bazyliki.
Centrum tego ogromnego kościoła stanowi Grota Narodzenia leżąca poniżej sanktuarium. Wejścia do niej znajdują się we wnętrzu transeptu bazyliki z dwóch stron platformy przed ikonostasem. Sama grota ma w przybliżeniu kształt prostokąta o długości 12,3 m i szerokości 3,5 m. Według miejscowej tradycji, poświadczanej przez wieki przez nawiedzających to miejsce pątników z Europy i innych części świata, Maryja urodziła Jezusa i owiniętego w pieluszki złożyła w żłobie. Świadectwo o tym wydarzeniu zawierają również ewangelie. W centralnej części znajduje się samo miejsce Narodzenia Pańskiego z łacińską srebrną gwiazdą z 1717 r., greckim ołtarzem i uszkodzoną mozaiką. Na prawo od głównego ołtarza znajduje się kaplica franciszkańska w miejscu, w którym miał stać żłóbek.
 

Pola Pasterzy, gdzie anioł wezwał pasterzy do oddania czci Chrystusowi, znajdują się niecałe dwa kilometry od centrum Betlejem. Według źródeł pisanych odwiedzającej w 384 r. Betlejem pątniczce z Półwyspu Iberyjskiego Egerii pokazano oddalony od miasta kościół. Miejsce zostało nazwane w jej pamiętniku „Kościołem u pasterzy”. Rękopisy Egerii odnaleziono dopiero w 1884 r. na terenie biblioteki w Arezzo we Włoszech. Stanowią do dziś ważne źródło wiedzy historycznej na temat Bliskiego Wschodu w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Z kolei św. Hieronim ze Strydonu, w swoich listach wspomina o grocie w pobliżu Betlejem, w której pasterze mieli widzenie anioła.
W dzisiejszym Bejt Sahur znajdują się dwa sanktuaria poświęcone temu wydarzeniu. Pierwsze, starsze nazywane jest w języku arabskim Deir er-Ra’wat i sięga swoją historią okresu bizantyjskiego. Zostało wzniesione na ruinach bizantyjskiego monastyru z V w. Klasztor ten był dwukrotnie burzony: w 454 r. przez Samarytan oraz w 614 r. w trakcie najazdu Persów. Na terenie sanktuarium znajduje się grota z czczonymi przez miejscowych chrześcijan grobami pasterzy oraz wzniesiona w czasach nowożytnych prawosławna cerkiew. Drugie, katolickie sanktuarium zwane w języku arabskim Sijar al-Ghanam należy do franciszkanów z Kustodii Ziemi Świętej. Na terenie sanktuarium znajduje się niewielki konwent franciszkański oraz oryginalna kaplica „Excelsis Deo” zaprojektowana w 1953 r. przez Antonio Barluzziego. Świątynia została wzniesiona na planie dziesięcioboku, a nachylone ściany nawiązują do konstrukcji namiotu nomadów, zamieszkujących dawniej te tereny. Niewielki ołtarz znajduje się w centrum kościoła, a na ścianach trzech absyd przedstawione są sceny z Ewangelii: ukazanie się aniołów, pasterze w drodze do Betlejem oraz adoracja Dzieciątka Jezus. Strumień światła przechodzący przez szklany świetlik i drobne luksfery umieszczone w kopule świątyni ma przypominać światło, które oświeciło pasterzy. Wnętrze kopuły ozdobione jest figurami dziesięciu aniołów i słowami ich pieśni: Gloria in altissimis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis – „Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom, których sobie upodobał”. W sąsiedztwie kaplicy, w pięknym parku wysadzanym piniami znajduje się szereg naturalnych grot, które dawniej służyły pasterzom oraz współczesna fontanna z rzeźbą przedstawiającą św. Franciszka z Asyżu w otoczeniu zwierząt. Na uwagę zasługują owce, które bezpośrednio wiążą się z historią Pola Pasterzy.

Wieś znajdująca się zgodnie z danymi Ewangelii u wschodnich zboczy Góry Oliwnej w odległości 15 stadiów (czyli ok. 2700 m) od Jerozolimy, odpowiada mniej więcej dzisiejszemu al-Azarije. Nazwa ta jest arabskim zniekształceniem nazwy Lazarium, jaką chrześcijanie nadali w IV w. temu niewielkiemu osiedlu, wyrosłemu z czasem wokół kościoła wzniesionego nad grobem Łazarza.
W czasach Królestwa Jerozolimskiego w Betanii znajdowały się dwa kościoły: św. Łazarza zbudowany nad jego grobem i drugi, w miejscu, w którym stał dom Marty i Marii. W roku 1138 Królowa Melisenda odnowiła je i powiększyła, osadzając tu benedyktynki, a dla obrony klasztoru przeciw ewentualnym napadom nieprzyjaciół zbudowała warowną wieżę.
Gdy Jerozolima dostała się pod władzę muzułmanów, kościoły Lazarium wkrótce zostały opuszczone. Pod koniec XVI w. ruiny kościoła św. Łazarza przekształcono w meczet i w ten sposób krypta Łazarza stała się niedostępna dla chrześcijan. Lecz w roku 1613 o. Angelo z Messyny, Kustosz Ziemi Świętej, kupił od muzułmanów prawo wykucia w skale obecnie istniejących schodów, by można schodzić nimi do grobu Łazarza i odprawiać tam mszę świętą.
W latach 1952–1953 według projektu Antonio Barluzziego wybudowano Kościół św. Łazarza. Świątynia ma kształt kwadratu centralnego, przykryta kopułą, odpowiadającą szerokością nawie środkowej kościoła z VI w. Nie posiada okien, oświetlony jest światłem wpadającym przez otwór w kopule.
 

Archeolodzy odkryli w Jerychu resztki ponad 20 osiedli datowanych na 9000 lat p.n.e. – prawie od początku epoki holocenu. Jednym z powodów, dla których w tym miejscu osiedlili się ludzie, były liczne źródła wody, a samo Jerycho opisane jest w Biblii jako Miasto Drzew Palmowych. Jest ono położone około 270 m p.p.m. i jest jedną z najniżej zlokalizowanych miejscowości na świecie. Najstarsze z siedlisk znajduje się na terenie dzisiejszego Tell es-Sultan (lub Tell Sultan) w odległości kilku kilometrów od miasta, wywodzące się z okresu neolitu preceramicznego.
W Starym Testamencie jest wspominane ponad 70 razy. Słynne runięcie murów miasta ma swoje pośrednie potwierdzenie w ustaleniach naukowych. Badania archeologiczne stwierdziły, że miasto w chwili, gdy Izraelici przechodzili na zachodni brzeg Jordanu, tj. ok. 1150 roku p.n.e. było od 300 lat opuszczonym rumowiskiem wskutek niewyjaśnionego kataklizmu.
Kwitła tu szkoła proroków odwiedzana przez Eliasza i Elizeusza. Potem Marek Antoniusz podarował Jerycho Kleopatrze, która sprzedała je Herodowi Wielkiemu. Za jego czasów miasto osiągnęło szczyt swojego rozwoju. Herod zbudował tu hipodrom, amfiteatr, dwa pałace, twierdzę, liczne ogrody i akwedukt. Urządził tu swoją rezydencję zimową. Współczesne Jerycho miało zgodnie z decyzją ONZ z 1947 roku znajdować się w arabskim państwie w Palestynie. Jednak w wyniku wojny żydowsko-arabskiej w 1948 roku znalazło się pod okupacją jordańską. W 1967 roku Izraelczycy zajęli Jerycho. Jednak w 1994 roku miasto zostało przekazane pod palestyńską administrację, w ramach Autonomii Palestyńskiej.